Kwas foliowy w ciąży: klucz do zdrowego rozwoju dziecka?

Ciąża to wyjątkowy czas w życiu kobiety, pełen radości i oczekiwania, ale też odpowiedzialności. Jednym z najważniejszych elementów przygotowania się do niej i dbania o zdrowie rozwijającego się maleństwa jest odpowiednia suplementacja kwasem foliowym, znanym również jako witamina B9. Choć to niewielka cząsteczka, jej rola w prawidłowym rozwoju płodu jest nie do przecenienia.

• Kwas foliowy jest niezbędny do kluczowych procesów metabolicznych, wspiera intensywne podziały komórkowe w dynamicznie rozwijających się tkankach, takich jak układ krwiotwórczy i tkanki płodu.
• Jego regularne przyjmowanie ma fundamentalne znaczenie w profilaktyce wad cewy nerwowej, które mogą prowadzić do poważnych wad wrodzonych.

W dalszej części artykułu przyjrzymy się bliżej, dlaczego kwas foliowy jest tak istotny dla prawidłowego rozwoju płodu, jak skutecznie zapobiega wadom wrodzonym i jakie są zalecane dawki oraz formy suplementacji. Poruszymy również temat naturalnych źródeł folianów w diecie oraz konsekwencji niedoboru tej ważnej witaminy. Zrozumienie, dlaczego kwas foliowy jest tak ważny, to pierwszy krok do zapewnienia Twojemu dziecku najlepszego możliwego startu w życie.

Czym jest kwas foliowy? Podstawowe informacje o witaminie B9

Kwas foliowy, często określany jako witamina B9, to kluczowy składnik odżywczy należący do grupy witamin z kompleksu B. Warto zaznaczyć, że termin „kwas foliowy” odnosi się do syntetycznej formy tej witaminy (przedstawionej jako (a) na Ryc. 1), która jest powszechnie stosowana w suplementach diety i wzbogacanych produktach spożywczych. Naturalnie występujące w żywności związki o podobnej aktywności biologicznej nazywane są folianami. Zarówno kwas foliowy, jak i foliany są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ odgrywają centralną rolę w niezliczonych procesach biologicznych.

Kwas foliowy, po spożyciu, musi zostać przekształcony w organizmie w swoje aktywne formy, aby mógł być wykorzystany. Proces ten obejmuje redukcję do dihydrofolianu (DHF) (b) i następnie do kwasu tetrahydrofoliowego (THFA) (c). Ostatecznie, kluczową, aktywną biologicznie formą w organizmie jest 5-metylotetrahydrofolian (L-5-MTHF) (d), który jest głównym folianem krążącym we krwi i przenikającym do komórek. Ten złożony szlak metaboliczny jest istotny, ponieważ u niektórych osób, np. z mutacją genu MTHFR (jak wspominaliśmy w briefie), zdolność do efektywnego przekształcania syntetycznego kwasu foliowego w jego aktywną formę może być ograniczona.

Kwas foliowy jest fundamentalny dla syntezy DNA i RNA, co czyni go kluczowym dla podziałów komórkowych i wzrostu tkanek. Bez wystarczającej ilości tej witaminy, organizm nie jest w stanie efektywnie produkować nowych komórek, co ma ogromne znaczenie zwłaszcza w okresach intensywnego rozwoju, takich jak ciąża. Jest również niezbędny do produkcji czerwonych krwinek i prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Niestety, ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie wytwarzać kwasu foliowego (ani folianów), dlatego muszą być one dostarczane z zewnątrz – poprzez dietę lub suplementację.

Warto jednak pamiętać, że choć kwas foliowy jest niezbędny, wysokie dawki mogą potencjalnie wiązać się z pewnymi zagrożeniami. Badania sugerują, że nadmierne spożycie kwasu foliowego może maskować objawy niedoboru witaminy B12, co w konsekwencji może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń neurologicznych. Ponadto, istnieją dowody na to, że wysokie stężenie kwasu foliowego może mieć dualny wpływ na rozwój nowotworów: chroniąc przed ich inicjacją, ale potencjalnie wspierając wzrost istniejących komórek rakowych. Dlatego tak ważne jest zachowanie równowagi i odpowiedniej dawki, a w przypadku suplementacji – konsultacja z lekarzem.

Wchłanianie i biodostępność folianów w organizmie

Aby kwas foliowy i naturalne foliany mogły pełnić swoje funkcje w organizmie, muszą zostać najpierw prawidłowo wchłonięte i przetworzone. Foliany występujące naturalnie w żywności są obecne głównie w postaci poliglutaminianów, które przed wchłonięciem w jelicie cienkim muszą zostać przekształcone w monoglutaminiany. Ich biodostępność jest zróżnicowana i może być niższa niż kwasu foliowego, co wynika z procesów trawiennych oraz wrażliwości na obróbkę termiczną – gotowanie może znacznie zredukować ich zawartość w produktach.

Z kolei syntetyczny kwas foliowy, stosowany w suplementach i do wzbogacania żywności, charakteryzuje się znacznie wyższą biodostępnością i jest szybko wchłaniany przez jelita. Po wchłonięciu, kwas foliowy musi przejść szereg przemian metabolicznych, głównie w wątrobie, aby przekształcić się w swoje aktywne formy, takie jak 5-metylotetrahydrofolian (L-5-MTHF), który jest głównym folianem krążącym we krwi. Ta różnica w biodostępności i szlaku metabolicznym jest kluczowa dla zrozumienia, dlaczego suplementacja kwasem foliowym jest tak skuteczna w podnoszeniu statusu folianów w organizmie, zwłaszcza w obliczu trudności z uzyskaniem odpowiednich ilości wyłącznie z diety.

Mechanizmy działania kwasu foliowego

Kluczowa rola kwasu foliowego w prawidłowym rozwoju komórek i tkanek, szczególnie w pierwszych tygodniach ciąży, wynika z jego głębokiego zaangażowania w fundamentalne procesy biologiczne, po tym, jak zostanie przekształcony w swoje aktywne metabolicznie formy. Kwas foliowy, w postaci aktywnych folianów, działa przede wszystkim jako kofaktor w syntezie kwasów nukleinowych, czyli DNA i RNA. To właśnie DNA jest nośnikiem informacji genetycznej, a jego prawidłowa synteza jest absolutnie niezbędna do podziałów komórkowych. W okresie formowania się płodu, komórki dzielą się w zastraszającym tempie, budując wszystkie narządy i układy. Bez wystarczającej ilości aktywnego kwasu foliowego proces ten jest zaburzony, co może prowadzić do powstawania wad rozwojowych, w tym wad cewy nerwowej.

Dodatkowo, foliany uczestniczą w tzw. cyklu metioninowym, dostarczając grupy metylowe niezbędne do wielu reakcji enzymatycznych. Te procesy metylacji są kluczowe dla regulacji ekspresji genów (mechanizmy epigenetyczne), co oznacza, że wpływają na to, które geny są „włączane” lub „wyłączane”. Jest to niezwykle ważne dla prawidłowego rozwoju i różnicowania komórek. Aktywne foliany wpływają również na produkcję neurotransmiterów, czyli substancji chemicznych odpowiadających za przesyłanie sygnałów w układzie nerwowym. Jest to istotne dla prawidłowego rozwoju mózgu i całego układu nerwowego płodu, wpływając na jego późniejsze funkcjonowanie. Dzięki temu wszechstronnemu działaniu, kwas foliowy w swoich aktywnych formach stanowi filar prawidłowego rozwoju, zapewniając solidne podstawy dla zdrowia przyszłego dziecka.

Znaczenie kwasu foliowego w ciąży

Rola kwasu foliowego w rozwoju płodu

Kwas foliowy jest absolutnie niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu, a jego kluczowa rola uwidacznia się już na bardzo wczesnym etapie ciąży. To właśnie on zapobiega powstawaniu wad cewy nerwowej (WCN), które są jednymi z najpoważniejszych wad wrodzonych. Do najczęściej występujących WCN należą bezmózgowie (całkowity lub częściowy brak mózgu i kości czaszki) oraz rozszczep kręgosłupa (nieprawidłowe zamknięcie kanału kręgowego). Cewa nerwowa, z której rozwija się mózg i rdzeń kręgowy, formuje się i zamyka w pierwszych 28 dniach po zapłodnieniu – czyli często jeszcze zanim kobieta w ogóle zorientuje się, że jest w ciąży. Z tego powodu suplementacja kwasu foliowego w okresie przed zajściem w ciążę oraz w pierwszych tygodniach jej trwania może znacznie, bo nawet o 50-70%, zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych wad. Jest to jeden z najbardziej efektywnych sposobów profilaktyki wad wrodzonych, dlatego tak ważne jest, aby przyszłe mamy były świadome tej konieczności.

Suplementacja kwasem foliowym przed i w trakcie ciąży

Kluczowym aspektem skutecznej profilaktyki wad cewy nerwowej i zapewnienia prawidłowego rozwoju płodu jest rozpoczęcie suplementacji kwasem foliowym jeszcze przed zajściem w ciążę. Zalecana dawka kwasu foliowego dla wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, które potencjalnie mogą zajść w ciążę, wynosi 0,4 mg (400 mikrogramów) dziennie. Dzieje się tak, ponieważ rozwój cewy nerwowej następuje już w pierwszych 28 dniach po zapłodnieniu – często zanim kobieta w ogóle zorientuje się, że jest w ciąży. Rozpoczynając suplementację z odpowiednim wyprzedzeniem (zaleca się minimum miesiąc przed planowanym poczęciem), zapewniamy, że organizm matki ma wystarczające zapasy tej witaminy w krytycznym momencie formowania się układu nerwowego dziecka.

Zalecana dawka i czas przyjmowania

Suplementację w dawce 0,4 mg dziennie należy kontynuować przez pierwsze trzy miesiące ciąży, a często zaleca się jej utrzymanie przez całą ciążę i okres karmienia piersią, zgodnie z indywidualnymi zaleceniami lekarza. Istnieją również specjalne przypadki, gdzie wymagane są wyższe dawki: kobiety, które w przeszłości urodziły dziecko z wadą cewy nerwowej, powinny przyjmować znacznie większą dawkę, 4 mg dziennie, również zaczynając na miesiąc przed poczęciem i kontynuując przez pierwsze trzy miesiące ciąży. Taka strategiczna suplementacja, rozpoczęta z wyprzedzeniem, jest najskuteczniejszą formą prewencji.

Dawkowanie w przypadku ciąży bliźniaczej

Dawkowanie w przypadku ciąży bliźniaczej

Ciąża mnoga, w tym ciąża bliźniacza, wiąże się ze znacznie większym zapotrzebowaniem organizmu matki na składniki odżywcze, w tym na kwas foliowy. Rozwój dwóch (lub więcej) płodów jednocześnie oznacza podwojenie, a nawet potrojenie tempa podziałów komórkowych i procesów metabolicznych. Z tego powodu zaleca się, aby kobiety w ciąży bliźniaczej przyjmowały wyższe dawki kwasu foliowego, zazwyczaj co najmniej 1 mg (1000 mikrogramów) dziennie. Jest to znacząco więcej niż standardowe 0,4 mg, co ma na celu zapewnienie odpowiedniego wsparcia dla prawidłowego rozwoju obu płodów i zminimalizowanie ryzyka wad cewy nerwowej w obu rozwijających się organizmach.

Warto jednak zaznaczyć, że w literaturze naukowej toczy się dyskusja na temat potencjalnego związku między suplementacją kwasem foliowym a ciążami mnogimi. Chociaż konsensus wskazuje, że w przypadku ciąż naturalnych kwas foliowy nie zwiększa ryzyka ciąży bliźniaczej, to badania¹ przeprowadzone u kobiet poddawanych zapłodnieniu in vitro (IVF) wykazały pozytywną korelację między stężeniem folianów we krwi a występowaniem ciąż bliźniaczych. Ciąże bliźniacze, choć często postrzegane pozytywnie, niosą ze sobą zwiększone ryzyko powikłań zarówno dla matki (np. nadciśnienie indukowane ciążą, anemia, krwotoki), jak i dla dzieci (np. poród przedwczesny, niska masa urodzeniowa, wyższa śmiertelność okołoporodowa). Ten aspekt podkreśla złożoność wpływu kwasu foliowego i potrzebę indywidualnej oceny medycznej. Zawsze jednak ostateczna decyzja o dawkowaniu powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem prowadzącym ciążę, który najlepiej oceni indywidualne potrzeby pacjentki.

Suplementacja dla kobiet z mutacją genu MTHFR

W kontekście suplementacji kwasem foliowym niezwykle istotna jest świadomość istnienia mutacji genu MTHFR (reduktazy metylenotetrahydrofolianowej). Gen ten odpowiada za kodowanie enzymu kluczowego w szlaku przemian kwasu foliowego – to on odpowiada za przekształcenie nieaktywnej formy kwasu foliowego (pochodzącego z syntetycznej suplementacji lub z pożywienia) w jego aktywną, biologicznie dostępną formę, czyli 5-metylotetrahydrofolian (5-MTHF). Szacuje się, że nawet u około 30-50% populacji europejskiej występują polimorfizmy, czyli warianty genetyczne, tego genu, które mogą obniżać aktywność enzymu MTHFR.

U kobiet z tą mutacją, zdolność organizmu do efektywnego wykorzystywania tradycyjnego kwasu foliowego może być ograniczona, co oznacza, że mimo suplementacji, poziom aktywnego folianu w organizmie może być niewystarczający. Dlatego w takich przypadkach zaleca się przyjmowanie bezpośrednio aktywnej formy kwasu foliowego, czyli L-5-MTHF. Ta forma nie wymaga już przekształceń enzymatycznych i jest od razu dostępna dla komórek, zapewniając optymalne wsparcie dla procesów metylacji i syntezy DNA. Co więcej, istnieją doniesienia naukowe, choć wymagające dalszych badań i replikacji, które sugerują, że szerokie stosowanie kwasu foliowego w populacji może wpływać na częstość występowania genotypów MTHFR w kolejnych pokoleniach, co może mieć długofalowe konsekwencje zdrowotne związane z predyspozycjami do niektórych chorób. Decyzja o badaniu w kierunku mutacji MTHFR i wyborze odpowiedniej formy suplementu powinna być zawsze podjęta w porozumieniu z lekarzem.

Kwas foliowy a dieta: Czy to wystarczy?

Naturalne źródła folianów w diecie

Chociaż suplementacja jest kluczowa w okresie okołokoncepcyjnym i ciąży, naturalne foliany są cennym elementem zdrowej diety i wspierają ogólny status witaminy B9 w organizmie. Foliany występują w wielu produktach spożywczych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Do najbogatszych źródeł zaliczamy:

• Zielone warzywa liściaste: szpinak, jarmuż, sałata rzymska, brokuły, brukselka, kapusta. Najlepiej spożywać je surowe lub krótko gotowane na parze, aby zminimalizować utratę witamin.
• Rośliny strączkowe: fasola (zwłaszcza czarna, biała), soczewica, ciecierzyca, groch. Są to doskonałe źródła folianów i błonnika.
• Owoce: owoce cytrusowe (pomarańcze, grejpfruty, cytryny), awokado, banany, maliny.
• Pełnoziarniste produkty zbożowe: pełnoziarnisty chleb, brązowy ryż, kasze, płatki owsiane.
• Orzechy i nasiona: takie jak nasiona słonecznika, orzechy ziemne, migdały.
• Drożdże piwne: są bardzo bogatym źródłem witamin z grupy B, w tym folianów.
• Wątroba: (np. wołowa, drobiowa) jest jednym z najbogatszych źródeł folianów pochodzenia zwierzęcego, jednak jej spożycie w ciąży powinno być umiarkowane ze względu na wysoką zawartość witaminy A.

Warto również pamiętać, że w niektórych krajach, np. w Ameryce Północnej, w celu poprawy poziomu folianów w populacji, wiele produktów zbożowych (np. mąka, pieczywo, płatki śniadaniowe) jest obowiązkowo wzbogacanych syntetycznym kwasem foliowym.

Trudności w uzyskaniu odpowiedniego poziomu z diety

Mimo dostępności folianów w wielu produktach spożywczych, uzyskanie odpowiedniego poziomu kwasu foliowego wyłącznie z diety może być niezwykle trudne, a często niemożliwe, zwłaszcza w okresie zwiększonego zapotrzebowania, jakim jest ciąża. Jednym z głównych powodów jest wrażliwość folianów na obróbkę termiczną. Wiele naturalnych folianów ulega znacznemu zniszczeniu (nawet do 90%) podczas gotowania, smażenia czy długotrwałego przechowywania. To oznacza, że nawet jeśli nasza dieta jest bogata w surowe warzywa, ich wartość odżywcza w zakresie folianów może być obniżona po przygotowaniu posiłku.

Co więcej, biodostępność naturalnych folianów z żywności jest zmienna i generalnie niższa niż syntetycznego kwasu foliowego dostępnego w suplementach, który jest znacznie szybciej i efektywniej wchłaniany przez organizm. Dodatkowo, indywidualne różnice w zdolnościach wchłaniania i metabolizmu folianów, w tym wspomniana wcześniej mutacja genu MTHFR, mogą sprawić, że nawet przy wzorowej diecie, organizm nie będzie w stanie przetworzyć wystarczającej ilości folianów do aktywnej formy. Z tych powodów, pomimo promowania zdrowej i zbilansowanej diety, suplementacja kwasem foliowym (lub jego aktywnymi formami) jest powszechnie uznawana za niezbędną dla wszystkich kobiet planujących ciążę i będących w ciąży, aby skutecznie zapobiegać wadom cewy nerwowej i zapewnić optymalny rozwój płodu.

Konsekwencje niedoboru i ryzyka nadmiaru kwasu foliowego

Niedobór kwasu foliowego, zwłaszcza w kluczowych okresach życia, może prowadzić do szeregu poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jednakże, jak wskazują najnowsze badania, także nadmierna podaż syntetycznego kwasu foliowego, w szczególności w kontekście ogólnopopulacyjnego wzbogacania żywności, budzi pewne obawy. Zrozumienie obu tych skrajności jest kluczowe dla optymalnego zarządzania statusu folianów w organizmie, zwłaszcza w okresie ciąży.

Ryzyko wad cewy nerwowej u płodu

Niezaprzeczalnie najbardziej krytyczną konsekwencją niedoboru kwasu foliowego w czasie ciąży jest znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej (WCN). Jak już wspomniano, cewa nerwowa kształtuje się w pierwszych tygodniach po zapłodnieniu. Niewystarczająca ilość aktywnego folianu w tym okresie może prowadzić do poważnych i często nieodwracalnych wad rozwojowych, takich jak bezmózgowie (całkowity lub częściowy brak mózgu) czy rozszczep kręgosłupa (nieprawidłowe zamknięcie kręgosłupa). Są to wady, które mają ogromny wpływ na jakość życia dziecka i jego rodziny, a często są letalne. Udowodniono, że odpowiednia suplementacja kwasem foliowym w okresie przedkoncepcyjnym i wczesnej ciąży może zredukować to ryzyko o 50-70%, co czyni ją jednym z najskuteczniejszych narzędzi prewencyjnych w medycynie prenatalnej.

Wpływ na rozwój wad serca i rozszczepu wargi

Poza wadami cewy nerwowej, niedobór kwasu foliowego w ciąży jest również wiązany z wyższym ryzykiem wystąpienia innych, często złożonych, wad wrodzonych. Badania wskazują na potencjalny związek między niskim statusem folianów a zwiększonym ryzykiem wad serca u noworodków, które mogą wymagać skomplikowanych interwencji medycznych. Ponadto, niedostateczna podaż kwasu foliowego może przyczyniać się do powstawania rozszczepu wargi i/lub podniebienia (tzw. „wilcza warga” i „rozszczep podniebienia”). Chociaż mechanizmy leżące u podstaw tych powiązań są nadal przedmiotem badań, suplementacja kwasem foliowym w czasie ciąży jest uznawana za ważny element profilaktyki również w odniesieniu do tych wad.

Inne potencjalne skutki zdrowotne niedoboru

Niedobór kwasu foliowego ma szersze konsekwencje niż tylko wady rozwojowe płodu. U matki może prowadzić do niedokrwistości megaloblastycznej, charakteryzującej się obecnością dużych, niedojrzałych czerwonych krwinek, co skutkuje osłabieniem i zmęczeniem. Jest to efekt zaburzenia syntezy DNA w szybko dzielących się komórkach szpiku kostnego. Przewlekły niedobór może również wpływać na problemy z płodnością u obu płci, a także być związany z zaburzeniami psychicznymi.

Ryzyka przedawkowania kwasu foliowego

Jednakże, artykuł naukowy¹ podkreśla, że równie istotne jest zwrócenie uwagi na potencjalne ryzyka związane z nadmiernym spożyciem kwasu foliowego, zwłaszcza w formie syntetycznej. Oto kluczowe obawy:

1. Maskowanie niedoboru witaminy B12: Wysokie dawki kwasu foliowego mogą „maskować” hematologiczne objawy niedoboru witaminy B12, opóźniając diagnozę i prowadząc do postępujących, nieodwracalnych uszkodzeń neurologicznych, ponieważ niedobór B12 wpływa na układ nerwowy niezależnie od kwasu foliowego.
2. Dualistyczny wpływ na rozwój nowotworów: Istnieją dowody z badań (szczególnie na zwierzętach i niektórych badaniach populacyjnych), sugerujące, że choć foliany mogą chronić przed inicjacją nowotworów, to wysokie stężenia kwasu foliowego mogą potencjalnie wspierać wzrost i progresję już istniejących, nawet subklinicznych, zmian przednowotworowych lub nowotworowych. To złożone zjawisko wymaga dalszych badań, ale podkreśla potrzebę ostrożności.
3. Wpływ na układ odpornościowy: Badania wykazały odwrotną korelację między stężeniem niezmetabolizowanego kwasu foliowego we krwi a aktywnością komórek Natural Killer (NK), które są kluczowe dla odporności. Wysokie stężenia kwasu foliowego mogą potencjalnie osłabiać funkcje odpornościowe, szczególnie u osób starszych.
4. Interakcje z lekami przeciwnowotworowymi (antifolaty): Wysoki status folianów w organizmie może teoretycznie zmniejszać skuteczność leków antifolatowych, stosowanych w chemioterapii nowotworów, reumatoidalnym zapaleniu stawów czy łuszczycy, poprzez konkurowanie o te same enzymy lub mechanizmy transportu.
5. Potencjalny wpływ na epigenetykę potomstwa: Badania na zwierzętach sugerują, że bardzo wysokie spożycie kwasu foliowego przez matkę może wpływać na epigenetyczne modyfikacje (np. metylację DNA) u potomstwa, co w dłuższej perspektywie może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem problemów metabolicznych, takich jak insulinooporność czy otyłość. Obserwacje te wymagają potwierdzenia u ludzi.

Podsumowanie: Świadoma suplementacja dla zdrowego rozwoju

Kwas foliowy, czyli witamina B9, jest niezaprzeczalnie fundamentem prawidłowego rozwoju płodu i zdrowia przyszłej mamy. Jego kluczowa rola w syntezie DNA, podziałach komórkowych i funkcjonowaniu układu nerwowego sprawia, że odpowiednia suplementacja, rozpoczęta jeszcze przed zajściem w ciążę, jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki wad wrodzonych, w tym wad cewy nerwowej.

Jednocześnie, świadomość różnych form folianów, indywidualnych potrzeb organizmu (np. w przypadku mutacji MTHFR czy ciąży mnogiej) oraz potencjalnych ryzyk związanych z nadmierną podażą, jest równie istotna. Optymalne zdrowie matki i dziecka osiąga się poprzez zrównoważone podejście, łączące zdrową dietę z celowaną suplementacją, zawsze pod nadzorem specjalisty.

Znajdź idealne wsparcie dla siebie i Twojego dziecka na Scortea.pl!

Rozumiemy, jak wiele pytań pojawia się w okresie planowania ciąży i w jej trakcie. Właśnie dlatego w Scortea.pl zadbaliśmy o to, abyś znalazła wyłącznie sprawdzone i bezpieczne suplementy dla kobiet w ciąży, w tym te zawierające kwas foliowy w najlepiej przyswajalnych formach. Odpowiedni wybór to podstawa świadomej suplementacji.

Zapraszamy do odwiedzenia naszej kategorii suplementy diety dla kobiet w ciąży na Scortea.pl! Znajdziesz tam szeroki wybór produktów dopasowanych do Twoich potrzeb, które pomogą Ci zadbać o zdrowy start Twojego maluszka. Pamiętaj, że zawsze możesz skonsultować swój wybór z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. „Is folic acid good for everyone?” A David Smith, Young-In Kim, Helga Refsum
2. Rycina „The Concept of Folic Acid in Health and Disease” Yulia Shulpekova 1,Vladimir Nechaev ,Svetlana Kardasheva ,Alla Sedova ,Anastasia Kurbatova ,Elena Bueverova ,Arthur Kopylov,Kristina Malsagova, Jabulani Clement Dlamini, Vladimir Ivashkin